چکیده
آبخیزها به عنوان پهنه ای که تمام رواناب ناشی از بارش را دریافت می کنند، مهمترین بخش در برنامهریزی های مرتبط با استفاده بهینه از منابع آب و خاک، محسوب می گردند
. کنترل آب و خاک در آبخیز که باانجام عملیات آبخیزداری صورت می گیرد، تلاشی هماهنگ و یکپارچه است، تا بازده یک آبخیز را به لحاظ کشاورزی، منابع طبیعی و انسانی، اقتصادی سازد. بسم الله الرحمن الرحیم
گردآوری : سمیه صالحی
(( وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَیءٍ حَی : و هر چیزی را از آب قرار دادیم .))
مقدمه:
آب سر منشاء تولید تلاش و تمدن است .خداوند در قرآن کریم به عنوان والاترین و تنهاترین خالق هستی حیات هر چیزی را به آب وابسته دانسته است.و تداوم حیات را در گرو وجود آب دانسته است.
اهمیت آب و آبیاری در کشاورزی بر کسی پوشیده نیست.مخصوصا در کشاورزی ایران.آب سر منشاء تولید تلاش و تمدن است.در صنعت کشاورزی بهداشت و ... تمامی فعالیت های بشری .
اگر تمام مشکلات و مسائل مربوط به تولید کشاورزی را در در یک کفه ترازو و و مشکلات و مسائل مربوط به آب را در طرف دیگر قرار دهیم مشکلات مربوط به آب سنگین تر خواهد بود .
کشور ایران در بخش نیمه خشک کره زمین قرار دارد پس خارج از ذهن نیست که آب از قدیم الایام ارزش بسیار والایی نسبت به دیگر مناطق داشته است.در گذشته با وجود مشکلات فراوان و نبود امکانات فنی برای دسترسی به آب های زیرزمینی دست حفر چاه و ایجاد قنات و.. زدند.
بر خلاف نفت و کالاهای دیگر آب را نمی توان در حجم زیاداز جایی به جای دیگر انتقال داد و لذا مصرف آن فقط به منابع محلی محدود است.پس باید بپذیریم که اکثر مناطق کشور با کم آبی مواجه است. به طوری که در بعضی از مناطق امنیت و سلامت اقتصادی را به مخاطره خواهد افکند.
از جمله اینکه تغییرات اقلیم و اثر گازهای گلخانه ای الگوی بارندگی را تغییر داده است و در آینده نیز این مسئله جدی تر خواهد بود.
کاربرد های کامپیوتر در مسائل مربوط به زهکشی
امروزه کامپیوتر در تمام ابعاد و جنبه های مختلف سیستم ها زهکشی وارد شده است. با استفاده از کامپیوتر و مدل های کامپیوتر حتی نیاز به کارهای موسوم آزمایشگاهی نیز نمی باشد. ورود کامپیوتر به مباحث زهکشی مفاهیم و روش های جدیدی را باعث شده است. با این وجود گرچه روش های کامپیوتری جایگزین روش های قدیمی محاسباتی قدیمی شده اند اما برنامه های کامپیوتری نمی توانند درک صحیحی از فرایندها را به مهندسین القا نمایند. لذا توصیه می شود مهندسان طراح سیستم های زهکشی به روش های محاسبات دستی هم آسنا باشند و نیز قادر باشند از برنامه های کامپیتری استفاده کنند.
آب و خاك به برنامه پنجم توسعه اميد بسته‌اند
باران مي‌بارد، اما سهم زمين از نفوذ قطراتش كم است، آب هست اما تبخير، آن را از دستمان در مي‌آورد، خاك حاصلخيز وجود دارد، اما هر سال كه تقويم ورق مي‌خورد بيش از 2 ميليارد مترمكعب آن فرسوده مي‌شود. پوشش گياهي هم هست، اما بهره‌برداري‌هاي نادرست و افراطي آنها را تخريب مي‌كند و مقاومتشان را مي‌شكند، براي همين است كه نگراني‌ها نسبت به آب و خاك هيچ وقت تمام نمي‌شود
چند هفته پیش مدیرمان که معمولاً در جلسات خودش شرکت می کند بنده و معاون دفتر را صدا زد و به اتفاق معاون دفتر رفتیم محضر ایشان. دعوت نامه ای را نشان ما دادند که مربوط به وزارت نیرو بود که در مورد تفاهم نامه همکاری سازمان جنگلها با معاونت آب وزارت نیرو بود. مختصر توضیحی هم راجع به ماوقع و مباحث ارائه دادند که فردا رفتیم بدانیم اوضاع از چه قرار است. القصه صبح رفتم اداره و دنبال هماهنگی برای رفتن به وزارت نیرو بودم که اطلاع دادند جلسه لغو شده است. خوب از آن جا که سال ها ست از حق الجلسه خبری نیست بسیار خوشحال شدم.
آبخيزداري ماموريتي است كه با مديريت جامع بر حوزه هاي آبخيز در بهبود توسعه زندگي بشر وتقويت محيط زيست نقش موثري را ايفا مي كند سمت وسوي اين ماموريت مهم برنامه ريزي جهت كاهش اثرات خسارات ناشي از هدر رفتن خاك حاصلخيز توسعه وبهبود مراتع ، كنترل سيل ورسوب ، كنترل زمين لغزشها وتقويت وتوسعه منابع آبي ومقابله با خشكسالي ها مي باشد با توجه به مساحت 18 ميليون هكتاري استان و 8000 هكتار باغ واراضي آبي ،نياز روز افزون به آب بيش از پيش احساس مي شود.
مقدمه:
گر چه حفظ خاک در جای خود و جلوگیری از فرسایش در اذهان متخصصین آبخیزداری واجد اولین الویت است، لکن عدم جامع نگری و عدم توجه به عوامل زمین ساختی و فرسایش پذیری حوزه های آبخیز، خود نشان غفلت است. متاسفانه امروزه گروهی برآنند که به صورت سنتی با انجام عملیات مکانیکی و بیولوژیکی و با صرف هزینه های کلان با فرسایش تشدیدی در حوزه های آبخیز بالا دست به مبارزه برخیزند . در حالیکه اوضاع زمین شناسی بعضی از نواحی ایران، به دلیل فرسایش پذیری و ناپایداری مواد سازنده تشکیلات رخنمون شده آنها، شرایط بحرانی و ویژه ای را پدید آورده و الویت بندی و راه کارهای نوینی را طلب می نماید. گزارشات و بررسی ها نشان می دهد در مناطقی از چین و ژاپن و اروپا نیز، که امکان تثبیت خاک سطحی عملا مقدور نبوده، عمدتا در حوزه های بالا دست با زدن شخم عمیق با تراکتور یا بولدزر امکان فرسایش خاک را فراهم آورده و در حوزه های میانی و پائین دست، با اقدامات کنترلی و پخش سیلاب و ته نشینی مواد معلق در زمینهای فرسوده و شنزارها، علاوه بر تغذیه مصنوعی مخازن زیر زمینی(آبخوان ها)، آنها را به کشتزارهایی بارور تبدیل کرده اند. از جمله سیستم های بکار گرفته شده در مناطق مشابه، پروژه آبخوانداری پلدشت در منتهی الیه شمال استان آذربایجان غربی می باشد، که می کوشد با کاربست روش های نوین کنترل و پخش سیلاب، ضمن کاستن از زیانهای سیلاب، اندیشه بهره برداری جند منظوره از این نعمت خدادادی را با کاشت درختان مثمر و غیر مثمر و احیائ مراتع از دست رفته تحقق بخشد. نگارنده در این مقاله سعی کرده است در باورهای مطلق شده زیانباری فرسایش و سیلاب، در بعضی اذهان تردید جدی به وجود آورده و با ارائه مستندات و نتایج، به اهمیت پروژه آبخوانداري پلدشت که با هدف بهبود پوشش گياهي، افزايش منابع آب و تقويت آبهاي زيرزميني، حفظ محيط زيست و حل مشكلات اقتصادي – اجتماعي ساكنين حوزه اجرا شده است، بپردازد.
پرس آنلاين:رییس سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور در افتتاحیه اجلاس Asian G-WADI: اعمال مدیریت جامع در حوزه های آبخیز، راهبرد اصلی سازمان در برنامه پنجم توسعه کارگاه منطقه ای G-WADI با موضوع آثار تغییرات اقلیم بر مدیریت منابع آب مناطق خشک و نیمه خشک، به میزبانی جمهوری اسلامی ایران برگزار شد.
اجرای طرح های آبخیزداری برای جلوگیری سیل های مخرب
با نگاهی به فرسایش خاک که سالیانه در کشور بیش از ۵/۱ میلیارد تن میباشد و با توجه به نمودار تعداد دفعات سیل در کشور میتوان دریافت که علی الرغم انجام عملیات آبخیزداری در سطح حوزه های آبخیز کشور در طی سنوات گذشته ، متأسفانه شاهد روند افزایش تعداد دفعات سیل می باشیم که یکی از عوامل آن رشد ناهمگون و نامنظم شهرهای کشور و کمبود اعتبارات در بخش حوزه های مشرف به شهر هستیم
|
هیدرولوژی یا آب شناسی از دو کلمه Hydro به معنی آب و Logos به معنی شناسایی گرفته شده است. |
دید کلی
هیدرولوژی علمی است که در مورد پیدایش خصوصیات و نحوه توزیع آب در طبیعت بحث می‌کند ولی عملا واژه هیدرولوژی به شاخه‌ای از جغرافیای فیزیکی اطلاق می‌شود که گردش آب در طبیعت را مورد بررسی قرار می‌دهد. انجمن علوم و فنون ایالات متحده تعریف زیر را برای هیدرولوژی برگزیده است:
نوشته شده توسط محمد خسروشاهي
مقدمه ای بر هیدرولوژی حوضه های آبخیز
سرنوشت بارش در حوضه‌آبخيز:
مقدار كل بارشي كه به سطح زمين مي‌رسد در مسيرهاي متعددي توزيع مي‌گردد.براي رگبارهاي كم و خيلي كوتاه، مقدار جذب شده توسط گياهان و در ختان مي‌تواند معادل كل بارش باشد.زماني كه ذخائر مربوط به جذب اندامهاي گياهي تكميل گرديد قطرات باران شروع به افتادن از علفها و اندامهاي گياهي مي‌نمايند. آب ذخيره شده در اندامها بالاخره از طريق تبخير از دست مي‌رود ولي بارشي كه بهر طريق به سطح زمين)خاك) مي‌رسد مي‌تواند شبكه‌هاي متعددي را اختيار نمايد.قسمتي از آب، فرورفتگي‌ها را پر نموده بالاخره تبخير مي‌گردد و قسمتي در خاك نفوذ خواهد نمود، قسمتي از آب نفوذ يافته در لايه‌هاي نسبتاً غير قابل نفوذ نزديك سطح زمين متوقف شده و در حالت تقريبا ًموازي سطح زمين جريان يافته و توليد جريان زير قشري )رواناب دير رس)را مي‌نمايد.قسمتهاي ديگري از بارش در ترميم رطوبت خاك در لايه‌هايي بالايي بكار رفته، و قسمتي از آبهاي نفوذي در صورت امكان به مخازن آبهاي زيرزميني مي‌رسد كه اين مخازن نيز جريان آب‌سطحي فصول خشك را تـــأمين مي‌كند. قسمتي از بارش كه مازاد بر نفوذ موضعي باشد توليد ورقه‌اي از آب در سطح زمين ايجاد مي‌كند تا جريان ارضي يا روي زميني(Overlandflow) را تـــشكيل دهــد.جريان در سطح زمين بالاخره به آبراهه‌هاي مشخصي رسيده و توليد جريان آبراهه‌اي را مي‌نمايد.
مقدمه ای بر مطالعات کیفیت آبهای سطحی در پروژه های آبخیزداری و منابع آب
در مطالعات هيدرولوژي و منابع آب علاوه بر كميت آب، به كيفيت آن نيز توجه مي شود بويژه آنكه در بسياي از نقاط ايران تشكيلات زمين شناسي نامناسب اثرات محسوسي در تخريب آب و خاك دارد. بطور كلي كيفيت آب از نظر كشاورزي ، شرب ، صنعت و امثال آن مورد بررسي قرار مي گيرد. دراينگونه مطالعات قبل از ورود به بحث تجزيه و تحليل داده‌ها، لازم است آمار جمع‌آوري شده از جهات گوناگون مورد بررسي قرار گيرد تا صحت و سقم داده‌ها معين شود (اين مورد قبلا در مورد بررسي كمي ابهاي سطحي بطور مشروح توضيح داده شده است). از آنجا كه اين موضوع پايه و اساس مطالعه براي تحليل‌هاي بعدی قرار مي‌گيرد پرداختن به اين امر براي كنترل آمار كه يكي از مهمترين بخش‌هاي گزارش محسوب مي‌شود ضرورت داشته و بايد به آن توجه كافي مبذول شود.
- تعیین مقدار عناصر کیفیت آب در دبی های شاخص:
برای تعیین مقادیر عناصر کیفیت آب در سه حالت دبی حداقل، حداکثر و متوسط، روش کار بدین صورت است که کوچکترین و بزرگترین دبی اندازه گیری شده در بین دبی های ثبت شده در طول دوره آماری بعنوان دبی حداقل و حداکثر در نظر گرفته مي شود اما برای تعیین عناصر کیفیت آّب در حالت دبی متوسط، از آنجا که گاهی اوقات فقط یکبار در ماه اندازه گیری دبی برای کیفیت آب انجام می شود (در مواردی هم خلاء آماري وجود دارد) نمی توان و نباید میانگین این اعداد بعنوان دبی متوسط ایستگاه برای تعیین عناصر کیفی آب ملاک عمل قرار گیرد. لذا برای اینکار در ایستگاههای مورد مطالعه ابتدا دبی متوسط هر ایستگاه بر اساس آمار دوره مشترک تعیین مي شود سپس با مراجعه به جدول دبی های اندازه گیری کیفیت آب، آنهایی که در محدوده %10± دبی متوسط سالانه هر ایستگاه قرار دارند مشخص مي شود و میانگین عناصر مختلف کیفیت و دبی متوسط آنها بعنوان کیفیت آب در حالت دبی متوسط به حساب مي آيد. .... ادامه دارد....
هر وقت و هر جا سخنی از طبیعت ،منابع طبیعی ،جنگل،مرتع و...به میان می آید ،انسان شهری به یاد راحت نفس کشیدن و استشمام بوی خوش زندگی طبیعی ،شادابی و نشاط می افتد.بشر امروزی اگر چه شب وروز مانند یک ماشین کار می کند تا به قول خودش به آرامش برسد اما به دلایل متعدد از جمله بی توجهی به محیط اطراف خود (محیط زیست )دیگر آن شادابی گذشته را ندارد .یکی از شناخته ترین و معروفترین چهره های علمی و دانشگاهی کشور در علوم منابع طبیعی و محیط زیست دکتر محمد طاهر نظامی استاد با سابقه دانشگاههای کشور و عضو هیئت علمی دانشکده کشاورزی ومنابع طبیعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج می باشد . استاد محمد طاهر نظامی اولین مهندس منابع طبیعی تالشان است که مدرک دکتری خاک شناسی را هم از کشور فرانسه اخذ نموده اند .برای ایجاد تنوع در مطالب خبر نامه و ورود به مباحث علمی –تحقیقی که از نیاز های جامعه امروزی است از دکتر نظامی درخواست کردیم در یکی از زمینه ها و رشته های تخصصی خود به مناسبت تقارن تنظیم ویژه نامه با هفته منابع طبیعی که همه ساله از 15-21 اسفند ماه در سراسر کشور برگزار می شود مطلبی را در زمینه آبخیز داری که در چهار دهه اخیر وارد فرهنگ منابع طبیعی کشور شده است برای خوانندگان نسیم تالش بویژه دانشجویان و دانش پژوهان و علاقمندان به مسائل محیط زیست ارائه نمایند.
سردبیر نسیم تالش
منابع آب زيرزميني اردبيل در معرض خطر
اردبيل - 70درصد از مساحت 510 ميليون کيلومتر مربعي کره زمين را آب فرا گرفته و از اين همه آب فقط سه درصد آنها آب شيرين و قابل استفاده است که از اين مقدار هم 2/6 درصد به شکل بخار آب در جو و در ژرفاي يخچال هاي قطبي متراکم است و فقط 0/4 درصد از آب هاي شيرين دنيا به عنوان آب هاي تجديدشونده و قابل استفاده هستند. 70 نقطه در دنيا با کمبود آب مواجه هستند و ايران نيز از جمله اين کشورها مي باشد و اين در حاليست که در کشورمان از منابع آب زير زميني سالانه شش ميليارد متر مکعب اضافه برداشت وجود دارد. 214 رودخانه مهم در دنيا وجود دارد که حوزه آبريز آن ها بين دو و يا چند کشور واقع شده است و تاکنون هيچ قانون و ضمانت اجرايي مشخصي براي تخصيص منابع آب اين رودخانه ها بين کشورهاي ذينفع وضع نشده است.
منابع آب تجديدشونده كشور حدود ۱۳۰ ميليارد مترمكعب است كه با رشد فزاينده جمعيت و به تبع آن افزايش روز‌افزون مصارف، سهم سرانه آب پيوسته كاهش مي‌يابد. الگوي استقرار جمعيت (به‌ويژه در سه دهه اخير) نيز سازگاري خود را با توزيع زماني و مكاني منابع آب در مناطق مختلف كشور از دست داده است.
ضرورت مدیریت یکپارچه منابع آبی
(2681 مجموع کلمات موجود در متن)
(2182 بار مطالعه شده است)
آلاله قائمی - عبدالرضا کریمی
چکیده قرن بیست و یکم، قرن جنگ بر سر آب نام گرفته است. در قسمت های مختلف دنیا، بخصوص در کشورهای در حال توسعه، مسائل مرتبط با آب از قبیل: کمبود آب، آلودگی آب و افزایش خسارات ناشی از سیل وجود دارد. این مسائل کمبود مواد غذایی و به دنبال آن گسترش بیماریها را در پی خواهد داشت. بنابراین در کشورهایی مانند ایران که با کمبود منابع آبی مواجه میباشد، توجه به کلیه منابع آبی از اهمیت بالایی برخوردار است که این امر در قالب مدیریت یکپارچه منابع آبی قابل اجراء خواهد بود. مدیریت یکپارچه منابع آب، یک فرآیند سیستماتیک برای توسعه پایدار، تخصیص و پایش منابع آبی است که برای اهداف اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی استفاده می‌شود.
میزان آب به حساب نیامده در استانهای مختلف کشور بین 25 تا 60 درصد گزارش شده است ]17[ در مطالعه ای که در سال 1374 در خصوص تلفات آب در شهرهای بوشهر ، تبریز و اهواز بعمل آمده میزان تلفات آب در این شهرها به ترتیب 34 ، 30 ، و 50 درصد گزارش شده است . ] 18[ . بیشترین سهم تلفات مربوط به این شهرها ، شکستگی لوله ها گزارش شده است . طبق استانداردهای جهانی برای کشورهای خشک و نیمه خشک و کم آب حداکثر آب به حساب نیامده در یک شبکه توزیع حدود 15% و برای کشورهای پرآب حدود 25% توصیه شده است . طبق این استاندارد برای شرایط ایران چنانچه آب به حساب نیامده از میزان 15% تجاوز نماید ضروررت سرمایه گذاری برای بازیافت الزامی است آب به حساب نیامده به میزان آبی گفته می شود که در صورت حساب فروش شرکت های آب و فاضلاب منظور نمی شود و اغلب به دلیل قرائت غلط کنتورها ، انشعابهای غیر مجاز ، کنتورهای با پلمپ باز و نشت در شبکه به دلیل پوسیدگی و از کار افتادگی لوله ها صورت می گیرد . میزان آب به حساب نیامده شهرها از 25 تا 60 درصد می باشد ] 17[ .
قسمت دوم مقاله ۲
بررسی میزان آبهای سطحی
اندازه گیری میزان آب سطحی در بسیاری از حوضه ها اندازه گیری شده و در بعضی دیگر به علت دائمی نبودن آب رودها و به دلایل دیگر اندازه گیری به عمل نیامده است مقدار آب سطحی به طریق محاسبه و مشاهده و با استفاده از ضوابط و روابط موجود در این مورد حساب شده است .
در بعضی از منابع مربوط به وزارت نیرو که میزان آبهای سطحی در آن محاسبه شده با آنکه حجم آب حاصل از باران درهمه آنها به یک میزان یعنی 365 میلیارد متر مکعب ذکر شده است معهذا میزان آب سطحی و قابل استفاده کشور در آنها یکسان نیست به عنوان مثال( منبع شماره [iii] ) کل آبهای سطحی مملکت را با احتساب 4 میلیارد متر مکعب آبهای سطحی ورودی از خارج کشور ، 107 میلیارد متر مکعب و آب سطحی قابل بهره برداری را 80 میلیارد متر مکعب تخمین میزند. منبع دیگر میزان آبهای سطحی ورودی از خارج کشور را یک میلیارد متر مکعب و میزان آبهای سطحی قابل استفاده که به صورت جریانهای سطحی و زیرزمینی به طور مستقیم و غیر مستقیم به مصرف داخلی می رسد را 71 میلیارد متر مکعب ذکر کرده است .
به نام فرآورنده خنکای باران در تشنگی کویر
وزارت علوم و تحقیقات و فناوری
دانشگاه علمی کاربردی شهرکرد
مرکز جهاد دانشگاهی شهرکرد
گروه آبخیزداری
عنوان مقاله :
منابع آبهای سطحی ایران
استاد راهنما : مهندس خدایار عبدالهی
گرد آوردنده :
افروزه براتی
این مقاله بدلیل حجم بیشتر در سه قسمت ارائه می گردد - قسمت اول مقاله
نویسنده وبلاگ راهب نوروزی کله سر کارشناس ارشد مهندسی منابع طبیعی - آبخیزداری می باشد.این وبلاگ در زمینه های مهندسی منابع طبیعی- کشاورزی و سایرعلوم مرتبط مطلب خواهد نوشت .لذا از بازدیدکنندگان گرامی دعوت می شود جهت غنی تر شدن این وبلاگ با نظرات ارزنده خودما را همراهی نمایند.گرفتن مطلب از این وبلاگ باذکر منبع مجاز است.